Onderzoek toont aan dat de Eindtoets vandaag de dag nog altijd veel stress oplevert. Zowel bij leerlingen als bij hun ouders. En toch is die stress nergens voor nodig, want het eindadvies is al in kannen en kruiken.
Waarom wordt de Eindtoets dan toch afgenomen? En hoe ga je om met de zogenaamde Cito-stress? In principe zoals je met alle soorten stress om hoort te gaan.
Wat is stress?
Er wordt veel geschreven over stress. Iedereen ervaart wel eens stress. De een meer dan de ander. In principe is stress een chemische reactie, die veroorzaakt wordt door spanning of druk. Het doel van stress is ons lichaam te waarschuwen.
Sommige mensen zijn gevoeliger voor stress dan andere mensen. Dat wordt gemeten in “draagkracht”. Mensen met een grote verantwoordelijkheidsgevoel, mensen die hun emoties slecht de baas kunnen en mensen die veel van zichzelf eisen ervaren doorgaans meer stress dan anderen. Geestelijk gezien zijn ze hier meer vatbaar voor. Met name die laatste (veel van zichzelf eisen) is van belang als we kijken naar kinderen, stress en de Eindtoets.
Inleiding over de Eindtoets
Vroeger konden we nog zeggen “ Cito-toets ”, maar dat geldt vandaag de dag niet meer. De Eindtoets werd door de overheid verplicht per 1 april 2015 en sindsdien zijn er naast de Cito-toets ook andere Eindtoetsen te verkrijgen.
Desondanks is op de meeste scholen nog gewoon de Cito-toets leidend. Op zich niet vreemd, want het Cito leerlingvolgsysteem heeft acht jaar in kaart gebracht hoe een kind functioneert. Waarom zou je daar dan in de laatste toets van af stappen?
De Eindtoets wordt afgenomen om de basisschooltijd af te sluiten. Hoewel er een enorme lading om de toets heen hangt, is stress voor deze toets nergens voor nodig.
Waarom nemen basisscholen de Eindtoets af?
Om die vraag goed te beantwoorden, moet gekeken worden naar het grotere plaatje. Het is namelijk niet zo dat de Eindtoets “er bovenop komt”. Al vanaf groep 1 en 2 worden twee keer per jaar Cito-toetsen afgenomen (dat zijn dan wel de echte Cito-toetsen). Dat loopt door tot in groep 7, waar leerlingen ook nog eens de Entreetoets maken.
Deze Entreetoets is eigenlijk echt belangrijk, want daar wordt het advies gevormd voor het voortgezet onderwijs (daarover straks meer). In groep 8 hebben de leerlingen vaak al een voorlopig advies, dat in januari wordt bevestigd.
Schooladvies
Het schooladvies wordt, zoals gezegd, in januari (en soms al eerder) gegeven. Het is een gegeven dat gebaseerd wordt op meerdere toetsen, zoals:
- De Cito-toetsen Midden en Eind, doorgaans vanaf groep 6 bekeken;
- De uitslag van de Entreetoets in groep 7 (als de basisschool die afneemt, anders is dit vaak de E7-toets);
- De uitslag van een voorlopige Eindtoets (als die wordt afgenomen).
Er wordt ook gekeken naar een aantal andere factoren, zoals:
- De huiswerkattitude (maakt een leerling nauwelijks zijn of haar huiswerk, dan is dat geen mentaliteit die je nodig hebt op de havo of het vwo);
- De werkhouding (kan een leerling zich langere tijd op theorie concentreren, zoals bij vmbo-tl en hoger vereist wordt, of werkt deze liever met de handen?);
- De ontwikkeling die een leerling sociaal-emotioneel doormaakt (sommige leerlingen zullen beter gedijen in een bepaald niveau).
De wensen van ouders en leerlingen worden zeker meegenomen, maar zijn niet doorslaggevend. Toetsen zijn dat in wezen ook niet. Het is echt het schooladvies dat op de middelbare school de doorslag geeft.
Na het schooladvies begint de stress
Nadat het schooladvies in januari gegeven is kunnen leerlingen zich in februari en maart inschrijven voor het vervolgonderwijs. De Eindtoets is pas in april! Deze wordt afgenomen als bevestiging op het eerder afgegeven advies. Het moet heel raar lopen wanneer de toets niet in lijn is met wat een leerling al acht jaar laat zien.
Maar in een enkel geval blijkt een verkeerd schooladvies gegeven te zijn en kan het – naar aanleiding van de Eindtoets in groep 8 – nog worden bijgesteld. Dit wordt een heroverweging genoemd.
En hier bevindt zich een groot deel van de stress onder kinderen. Vooral kinderen die meer van zichzelf verwachten en zichzelf willen bewijzen (al dan niet omdat ze die druk voelen vanuit hun ouders en omgeving) ervaren hier stress. Aanhoudende stress is voor kinderen ongezond en onwenselijk.
Heroverweging werkt alleen in het voordeel
Nu klinkt de term “heroverweging” misschien heel streng en lijkt ze alle redenen voor stress te geven, maar niet om de meest voor de hand liggende reden. Een heroverweging kan namelijk alleen maar in het voordeel van een leerling uitvallen (hoewel het niet altijd een voordeel hoeft te zijn om hoger geplaatst te worden dan het niveau dat je al jaren laat zien).
Om kort te gaan een voorbeeld
Edwin scoort op de basisschool redelijk voor rekenen, goed voor spelling en goed voor begrijpend lezen. Met afwisselend III, II en enkele I-scores op zijn Cito-toetsen door de jaren heen, geven de leerkrachten hem in januari een tl-advies.
Edwin en Edwins ouders vinden dit aan de lage kant en willen liever een havo-advies. Maar omdat Edwin vooral een III scoort op rekenen, zit dat er volgens de leerkrachten niet in.
Wanneer Edwin op de Eindtoets een hoge score haalt voor rekenen en dus laat zien dat hij het niveau wél aan kan, kunnen de leerkrachten besluiten het advies tl om te zetten naar havo. Edwin, die dan al geplaatst is in een tl-klas, kan worden overgeplaatst naar een havo-klas.
Stel dat Edwin een lage score haalde voor rekenen en dus een lager advies zou moeten krijgen, dan gebeurt er niets. Een advies wordt niet naar beneden toe heroverwogen.
Maar waarom dan die stress?
Juist ómdat het dus wel uitmaakt of de score hoger uit zal vallen. De mogelijkheid om nog iets aan het schooladvies te kunnen doen door hoger en beter te presteren, maakt het dat kinderen stress krijgen. Ze willen hoger scoren, maar hebben lang niet altijd de capaciteiten om dat te doen.
In een gezonde situatie neemt de stress af na de afname van de Cito-toets. Wanneer dat het geval is, kunnen we spreken van “gezonde stress”.
Is een hogere score op de Eindtoets wenselijk?
Het is de vraag of een hogere score op de Eindtoets wenselijk is. In sommige gevallen wel. Dit zijn de gevallen waarin er twijfel bestaat en de leerkrachten voorzichtig zijn, maar de ouders en de leerlingen hoger willen. De Eindtoets kan dan dienen om zich te bewijzen. Daar zal stress bij kunnen komen kijken, maar dat hoeft natuurlijk niet.
Minder wenselijk is een hogere score als deze inderdaad tot een hoger advies leidt. Wanneer een leerling op zijn of haar tandvlees heeft moeten lopen voor deze hoge score, zal dat op het vervolgonderwijs ook moeten gebeuren. Immers, iemand die heel hard moet werken voor een bepaald niveau, zal ook zo hard moeten werken om dat in stand te houden. Dáár kan heel veel stress uit voort komen. Die stress zal dan langer aanhouden dan de tijdelijke stress omtrent de toets. Een kind kan daardoor blijvend beschadigd raken.
Wat zeggen de scholen?
De experts zitten natuurlijk op de scholen zelf. Ook al zijn er veel meningsverschillen met ouders, de leerkrachten zullen altijd in het belang van een leerling kiezen. Een advies is ook geen mening of kwestie van “gunt de leerkracht het hem wel of niet”, maar opgebouwd uit netjes te verantwoorden lagen. De leerkracht van groep 8 stelt een advies nooit alleen op. Er zijn altijd een directeur, intern begeleider en vaak een tweede leerkracht (meestal die van groep 7) bij betrokken. Samen komen zij tot een advies en zullen zij ook aangeven of het wellicht hoger kan.
Stress is in ieder geval niet nodig, stellen de scholen, want een gegeven advies is doorslaggevend. Ook al zou je de Eindtoets volledig verprutsen, dan maakt dat voor het advies dat in januari werd gegeven niets uit.